![]() |
«TASDIQLAYMAN» Akademik ishlar boʻyicha prorektor I. Gʻ. Mamajonov ________________________ «____»________________ 2025-yil |
Operatsion tizimlar
fani boʻyicha sillabus
1. Umumiy maʼlumotlar
| Akademik daraja | bakalavr | Taʼlim yoʻnalishi | 60610300 - Kompyuter injiniringi | ||
| Oʻqish davomiyligi (yil) | 5 | Semestr | 6 | ||
| Fan nomi | Operatsion tizimlar | Fan kodi | OSYS16MBK | ||
| Taʼlim shakli | sirtqi | Fan turi | majburiy | ||
| Taʼlim tili | Oʻzbek | Modulning davomiyligi | 15 hafta | ||
| Fanga ajratilgan kredit | ECTS: 6 | Baholash shakli |
oraliq: yozma joriy: amaliy mashgʻulot yakuniy: test |
||
| Ajratilgan akademik soat hajmi | 180 | Auditoriya soatlari taqsimoti | maʼr | amal | |
|
22 (aud) |
158 (must) |
12 | 10 | ||
2. Fan maqsadi
Fanni oʻqitishdan maqsad – talabalarga kompyuter tizimlarining asosiy qismi boʻlgan operatsion tizimlarning tuzilishi, funksiyalari va ishlash tamoyillari haqida chuqur nazariy va amaliy bilimlar berish. Bu fan orqali talabalar quyidagilarni tushunadi: Operatsion tizim nima va uning vazifalari — resurslarni boshqarish (protsessor, xotira, qurilmalar). Foydalanuvchi bilan tizim oʻrtasida vositachi sifatida ishlashi. Protsesslar va ularning holatlari — bir vaqtda ishlash (multitasking), navbatlar (queue), scheduling. Xotirani boshqarish usullari — segmentatsiya, paging, virtual xotira. Fayl tizimlari — fayllarni saqlash va ularga kirish mexanizmlari. Xavfsizlik va himoya — foydalanuvchi huquqlari, autentifikatsiya. Mashhur operatsion tizimlar bilan tanishish (Windows, Linux, Android va h.k.).
3. Fanni oʻzlashtirish uchun zarur boshlangʻich bilimlar
1. Kompyuterni operatsion tizimlari. (CORG16MBK)
4. Taʼlim natijalari
4.1. Bilimlar jihatidan:
- - operatsion tizimlarning asosiy tushunchalari, vazifalari va arxitekturasi, jarayonlar, oqimlar (threads), fayl tizimi, xotira boshqaruvi, qurilmalar bilan ishlash, har xil operatsion tizimlar (masalan, Windows, Linux, Unix) oʻrtasidagi farq va umumiyliklarni, amaliy koʻnikmalar, operatsion tizim buyruqlari bilan ishlash (masalan, Linux terminali buyruqlari) haqida bilishi va ulardan foydalana olishi; Yangi ro'yxat saqlandi
4.2. Koʻnikmalar jihatidan:
- – maxsus fanlarni oʻzlashtirishda, ishlab chiqarish, loyihalash va tadqiqot ishlarida kerak boʻladigan operatsion va mobil tizimlardan foydalanish;
- – operatsion tizimlarni loyihalashni istiqbolli yoʻnalishlari boʻyicha ulardan foydalanish koʻnikmalariga ega boʻlishi kerak; Yangi ro'yxat saqlandi
5. Fan mazmuni
5.1. Maʼruza mashgʻulotlari mazmuni
| № | Mavzu va rejalar | soatlar hajmi |
|---|---|---|
| 1. |
Operatsion tizimlar va ularning ahamiyati. Jarayonlar va oqimlar
|
2 |
| 2. |
Xotirani tashkil etish va boshqarish usullari. Kiritish/chiqarish va qurilmalar
|
2 |
| 3. |
Fayl tizimi va fayllarni boshqarish jarayoni
|
2 |
| 4. |
Ko‘p oqimlilik va parallel dasturlash. Virtualizatsiya va bulutli texnologiyalar
|
2 |
| 5. |
Multiprotsessorli tizimlar. Tarmoq protokollari va aloqa
|
2 |
| 6. |
Tarmoq kompyuterlarini tashkil etish. Foydalanuvchilar bilan ishlash.
|
2 |
| 7. |
Operatsion tizimlar: Asosiy tushunchalar va zamonaviy arxitektura. Jarayonlar va oqimlar boshqaruvi. Jarayonlar orasidagi sinxronizatsiya va o‘zaro bog‘liqlik.
|
2 |
| 8. |
Xotira boshqaruvi: Fizik va virtual xotira. Kiritish-chiqarish tizimi va qurilmalarni boshqarish. Fayl tizimlari va ularning tashkil etilishi. Tizim chaqiruvlari va API interfeysi.
|
2 |
| 9. |
Ko‘p oqimlilik va parallel dasturlash. Virtualizatsiya va bulutli hisoblashlar. Multiprotsessorli va ko‘p yadroli tizimlar. Tarmoq operatsion tizimlari va protokollari.
|
2 |
| 10. |
Foydalanuvchi interfeyslari va tizim boshqaruvi. Operatsion tizim xavfsizligi va himoyasi. Unix/Linux tizimlari: Tarix, arxitektura va amaliyot.
|
2 |
| 11. |
Windows operatsion tizimlari asoslari. Android operatsion tizimi: Arxitektura va ilovalar. Linux qurilma drayverlarini chuqur o‘rganish va amaliy yaratish.
|
2 |
| Jami | 22 | |
5.2. Amaliy mashgʻulotlar mazmuni
| № | Mavzu va rejalar | soatlar hajmi |
|---|---|---|
| 1. |
Operatsion tizimlar: Asosiy tushunchalar va zamonaviy arxitektura. Jarayonlar va oqimlar boshqaruvi. Jarayonlar orasidagi sinxronizatsiya va o‘zaro bog‘liqlik.
|
2 |
| 2. |
Xotira boshqaruvi: Fizik va virtual xotira. Kiritish-chiqarish tizimi va qurilmalarni boshqarish. Fayl tizimlari va ularning tashkil etilishi. Tizim chaqiruvlari va API interfeysi.
|
2 |
| 3. |
Ko‘p oqimlilik va parallel dasturlash. Virtualizatsiya va bulutli hisoblashlar. Multiprotsessorli va ko‘p yadroli tizimlar. Tarmoq operatsion tizimlari va protokollari.
|
2 |
| 4. |
Foydalanuvchi interfeyslari va tizim boshqaruvi. Operatsion tizim xavfsizligi va himoyasi. Unix/Linux tizimlari: Tarix, arxitektura va amaliyot.
|
2 |
| 5. |
Windows operatsion tizimlari asoslari. Android operatsion tizimi: Arxitektura va ilovalar. Linux qurilma drayverlarini chuqur o‘rganish va amaliy yaratish.
|
2 |
| Jami | 10 | |
Seminar mashgʻulotlari uchun mavzu kiritilmagan yoki ushbu sillabusda Seminar oʻtish nazarda tutilmagan
Laboratoriya mashgʻulotlari uchun mavzu kiritilmagan yoki ushbu sillabusda Laboratoriya oʻtish nazarda tutilmagan
6. Mustaqil taʼlim topshiriqlari
| № | Mavzu |
|---|---|
| 1. |
Operatsion tizimlarning vazifalari va tuzilmasi |
| 2. |
Operatsion tizimlarning tarixiy rivojlanish bosqichlari |
| 3. |
OT arxitekturasi: monolitik, mikroyadro, qatlamli yondashuv |
| 4. |
Jarayon tushunchasi va ularning holatlari |
| 5. |
Jarayonlarni rejalashtirish algoritmlari |
| 6. |
Jarayonlar sinxronizatsiyasi: muammo va yechimlar |
| 7. |
Oqimlar (threads) va ko‘p oqimli dasturlash |
| 8. |
Multithreading boshqaruvi va sinxronizatsiya |
| 9. |
Xotira tashkiloti: asosiy tushunchalar |
| 10. |
Xotirani ajratish usullari: statik, dinamik, sahifalash |
| 11. |
Segmentlash va virtual xotira |
| 12. |
Xotira boshqaruvi strategiyalari |
| 13. |
Kiruvchi/chiqaruvchi (I/O) tizimi asoslari |
| 14. |
Drayverlar va qurilma boshqaruvi |
| 15. |
Buferlash, keshlash va I/O samaradorligi |
| 16. |
Fayl tizimining tuzilishi va fayl turlari |
| 17. |
Fayllarni boshqarish: o‘qish, yozish, ochish, yopish |
| 18. |
Fayllarni tashkil etish va himoyalash usullari |
| 19. |
Virtualizatsiyaga kirish va asosiy tushunchalar |
| 20. |
Virtualizatsiya turlari: to‘liq, paravirtualizatsiya |
| 21. |
Bulutli texnologiyalar va ularning asoslari |
| 22. |
Multiprotsessorli OT va ularning sinxron ishlashi |
| 23. |
Tarmoq operatsion tizimlari va asosiy xizmatlar |
| 24. |
Tarmoq orqali fayllarni boshqarish va uzatish |
| 25. |
Foydalanuvchi interfeyslari va tizim xatolarini tiklash |
| 26. |
Linux xavfsizlik modullari va xavfsizlikni mustahkamlash |
| 27. |
Unix/Linux asoslari va tizim arxitekturasi |
| 28. |
Android OS arxitekturasi va komponentlari |
| 29. |
Ilovalar ishlashi va xavfsizlik modeli |
| 30. |
Android qurilma drayverlari va tizim interfeysi |
7. Foydalanilgan adabiyotlar:
7.1. Asosiy adabiyotlar
- Andrew S. Tanenbaum. Modern Operating Systems, 5th edition. Pearson, 2023. 1185-p.
- John Madieu. Mastering Linux Device Driver Development: Write custom device drivers to support computer peripherals in Linux operating systems. Packt Publishing, 2021. 647-p.
7.2. Qoʻshimcha adabiyotlar
- Xamdamov U.R., Sultonov J.B., Operatsion tizimlar Toshkent –2021. 419-p.
- Jean Andrews, Joy Dark, Jill West. CompTIA A+ Core 2 Exam: Guide to Operating Systems and Security. Cengage Learning, 2020. 739-p
7.3. Axborot manbaalari
- https://csc-knu.github.io/sys-prog/books
- https://electronicworkbenchewb.com/
Axborot resurs markazi boshligʻi ______________ G. Qodirova
8. Fanni baholash mezoni va rejasi
8.1. Talabalar bilimini baholash turlari
Mazkur fandan talabalar bilimini baholashda uchta nazorat turidan foydalaniladi. Joriy baholash (JB), oraliq imtixon (OI), yakuniy imtixon (YaI)
Joriy baholash (JB). Ushbu nazorat turi semestr davomida toʻplanib boriladi va quyidagilardan tarkib topadi:
- Workshop. Talabaning mashgʻulotlarda faolligi va unga berilgan savollarga bergan javobi baholanib boriladi;
- Mustaqil ish. Fanning xususiyatidan kelib chiqib, talaba yakka yoki mini guruhlarga boʻlingan holda berilgan vazifalarni taqdimot / media / hisobot / dastur koʻranishida himoya qiladi;
- Vazifa / topshiriqlar. Har bir talaba individul tarzda oʻqituvchi tomonidan berilgan muammoli vaziyat / masala / topshiriqlarni taqdimot / hisobot / dastur koʻrinishida oldindan fan oʻqituvchi bergan namuna asosida bajaradi;
- Davomat. Talabaning dars mashgʻulotlariga qatnashganlik ulushidan kelib chiqib baholanadi.
Oraliq imtihon (OI). Ushbu nazorat turi semestrning (8-haftasida) belgilangan kun davomida oʻtkaziladi. Fan oʻqituvchisi oraliq imtihon shakli va oʻtkazish tartibi toʻgʻrisida talabalarni fan modulini dastlabki darslarida xabardor qiladi.
Yakuniy imtihon (YI). Modul yakunlangandan soʻng yakuniy imtixonlar haftasida test shaklda olinadi. Unda quyidagilar aks etadi:
8.2. Talabalar bilimini baholash mezoni
| № | Nazorat turlari | Izoh | Ball | Oʻtkazilish vaqti (boshlanishi – tugashi) |
|---|---|---|---|---|
| Joriy baholash (JB) | ||||
| 1. | Workshop | Talabaning interfaolligi, mashgʻulotlarda ishtiroki | 5 | 3-13-hafta(lar) davomida |
| 2. | Mustaqil ish | Taqdimot / media / hisobot / dastur shakllarda amalga oshiriladi | 10 | 1-13-hafta(lar) davomida |
| 3. | Vazifa / topshiriqlar | Taqdimot / hisobot / dastur koʻrinishida rasmiylashtiriladi | 10 | 1-13-hafta(lar) davomida |
| 4. | Davomat | Talabaning amaliy dars mashgʻulotlariga qatnashganlik ulushidan kelib chiqib baholanadi. | 15 | 1-13-hafta(lar) davomida |
| Jami | 40 | |||
| Oraliq imtihon (OI) | ||||
| 1. | Yozma | Oraliqqacha oʻtilgan mavzular yuzasidan tayyorlangan. | 20 | 8-hafta |
| Jami | 20 | |||
| Yakuniy imtihon (OI) | ||||
| 1. | Test | Oʻtilgan mavzular yuzasidan testlar | 40 | Oʻquv jarayoni tugagandan soʻng |
| Jami | 40 | |||
| Hammmasi | 100 | |||
8.3. Qoʻqon universitetida baholash tavsifi
| Baho | Foiz | GPA |
|---|---|---|
| A+ | 95-100 | 4.5 |
| A | 90-94 | 4.0 |
| B+ | 80-89 | 3.5 |
| B | 70-79 | 3.0 |
| C+ | 65-69 | 2.5 |
| C | 60-64 | 2.0 |
| F | 0-59 | 0 |
Izoh: Talaba 0-59 oraligʻida oʻzlashtirish koʻrsatkichiga yoki bir fanning 1/3 qismiga sababsiz qatnashmasa oʻqiyotgan semestrida mazkur fandan oʻzlashtirmagan (feyl), akademik qarzdor hisoblanadi. Oʻzlashtirilmagan fanlarni qayta oʻzlashtirish uchun talaba oʻrnatilgan tartibda fan oʻqituvchisi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarishi zarur.
Talabaning fan boʻyicha oʻzlashtirish koʻrsatkichini nazorat qilishda quyidagi mezonlar tavsiya etiladi:
a) aʼlo (A, A+) baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
- fanning moxiyati va mazmunini toʻliq yorita olsa;
- fandagi mavzularni bayon qilishda ilmiylik va mantiqiylik saqlanib, ilmiy xatolik va chalkashliklarga yoʻl qoʻymasa;
- fan boʻyicha mavzu materiallarining nazariy yoki amaliy ahamiyati haqida aniq tasavvurga ega boʻlsa;
- fan doirasida mustaqil erkin fikrlash qobiliyatini namoyon eta olsa;
- berilgan savollarga aniq va loʻnda javob bera olsa;
- konspektga puxta tayyorlangan boʻlsa;
- mustaqil topshiriqlarni toʻliq va aniq bajargan boʻlsa;
- fanga tegishli qonunlar va boshqa meʼyoriy-xuquqiy xujjatlarni toʻliq oʻzlashtirgan boʻlsa;
- fanga tegishli mavzulardan biri boʻyicha ilmiy maqola chop ettirgan boʻlsa;
- tarixiy jarayonlarni sharxlay bilsa;
b) yaxshi (B, B+) baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
- fanning moxiyati va mazmunini tushungan, fandagi mavzularni bayon qilishda ilmiy va mantiqiy chalkashliklarga yoʻl qoʻymasa;
- fanning mazmunini amaliy ahamiyatini tushungan boʻlsa;
- fan boʻyicha berilgan vazifa va topshiriqlarni oʻquv dasturi doirisida bajarsa;
- fan boʻyicha berilgan savollarga toʻgʻri javob bera olsa;
- fan boʻyicha konspektini puxta shakllantirgan boʻlsa;
- fan boʻyicha mustaqil topshiriqlarni toʻliq bajargan boʻlsa;
- fanga tegishli qonunlar va boshqa meʼyoriy xujjatlarni oʻzlashtirgan boʻlsa.
c) qoniqarli (C, С+) baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
- fan xaqida umumiy tushunchaga ega boʻlsa;
- fandagi mavzularni tor doirada yoritib, bayon qilishda ayrim chalkashliklarga yoʻl qoʻyilsa;
- bayon qilish ravon boʻlmasa;
- fan boʻyicha savollarga mujmal va chalkash javoblar olinsa;
- fan boʻyicha matn puxta shakllantirilmagan boʻlsa.
d) quyidagi hollarda talabaning bilim darajasi qoniqarsiz (F) baho bilan baholanishi mumkin:
- fan boʻyicha mashgʻulotlarga tayorgarlik koʻrilmagan boʻlsa;
- fan boʻyicha mashgʻulotlarga doir xech qanday tasavvurga ega boʻlmasa;
- fan boʻyicha matnlarni boshqalardan koʻchirib olganligi sezilib tursa;
- fan boʻyicha matnda jiddiy xato va chalkashliklarga yoʻl qoʻyilgan boʻlsa;
- fanga doir berilgan savollarga javob olinmasa;
- fanni bilmasa.
9. Imtihonga qoʻyilgan talab va koʻrsatmalar
|
1. Talaba imtihon nazorati qoidalarini buzgan hollarda, mazkur fandan imtihon bali bekor qilinishi haqida ogohlantiriladi. 2. Komissiya aʼzosi imtihon boshlanishini eʼlon qilgunga qadar imtihon varagʻini ochish taʼqiqlanadi. 3. Talaba uyali yoki boshqa aloqa vositalari, gadjetlarni oʻchirib, komissiya aʼzosi koʻrsatmasiga binoan oʻzidan uzoqlikda saqlashi shart. Kitob, manuskript, daftar va boshqa koʻmaklashuvchi materiallardan foydalanish mumkin emas. 4. Talabalar bir-biri bilan gaplashishi, imtihon varaqlarini koʻrsatishi, koʻchirtirishi, boshqalarni chalgʻitishi maʼn etiladi. |
5. Oziq-ovqat va ichimliklarni auditoriyaga olib kirishi mumkin emas. Shifokor koʻrsatmasiga binoan dori-darmon, kichik idishdagi suv bundan mustasno. 6. Auditoriyadan ruxsatsiz chiqish mumkin emas. Xususan, imtihonning birinchi va oxirgi 10 minutida auditoriyadan chiqish taʼqiqlanadi. Talaba imtihon varaqasini muddatidan oldin topshirib chiqib ketgan holatda qayta auditoriyaga qoʻyilmaydi. 7. Komissiya aʼzosi imtihon tugashini eʼlon qilganidan soʻng, talaba yozishni toʻxtatadi va imtihon varaqlari yigʻilgunga qadar auditoriyani tark etmaydi. |
10. Fan oʻqituvchisi toʻgʻrisida maʼlumot
| Mualliflar: |
Vaxidov I I |
|---|---|
| Elektron pochta: |
inomjonvaxidov0@gmail.com |
| Tashkilot va kafedra: | Qoʻqon universiteti Andijon filiali, Kompyuter injiniringi va raqamli texnologiyalar |
| Taqrizchilar: |
N.M.Alimqulov - dotsent D.P.Muhiddinov - Toshkent davlat texnika universiteti, “Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish” kafedrasi, texnika fanlari doktori, professor. |
| Talabalarni erkin qabul qilish kuni: | Chorshanba soat 15:00 – 16:00, ______ – xona. |
Sillabus Universitet Kengashining 2025 yil __________________ - sonli yigʻilish bayoni bilan tasdiqlangan.
Sillabus “Kompyuter injiniringi va raqamli texnologiyalar” kafedrasining 202____ yil ______________________ - sonli yigʻilish bayoni bilan maʼqullangan.
|
(imzo) Gʻ. Xolbutayev Akademik ishlar departamenti boshligʻi |
(imzo) S. Dadabayev Fakultet dekani |
(imzo) N. A. Kabulov Kafedra mudiri |
(imzo) N.Kabulov Fan oʻqituvchisi |
|||
|
(imzo) I.I.Vaxidov Fan oʻqituvchisi |
